Lokomotive HSM 'De Arend' * van das Stichting Het Nederlands Spoorwegmuseum (SpM)

* = De locomotief is dienstvaardig.

'DE AREND' en 'DE SNELHEID' waren de eerste locomotieven in Nederland. Zij trokken de officiële openingstrein van de Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij (HIJSM) op 20 september 1839 tussen Amsterdam Willemspoort en Haarlem, de eerste spoorlijn in Nederland.

Opmerkelijk is dat de eerste treinen op cokes i.p.v. steenkool werden gestookt. De verbranding van cokes veroorzaakt vrijwel geen roet, wat prettig was voor de in een wit pak gestoken machinist en voor de passagiers in de merendeels open wagens. Hiervoor bouwde de HIJSM een eigen cokesoven in Amsterdam.
Minstens zo opmerkelijk was dat de spoorbreedte 2 meter bedroeg. In 1865 werd de eerste lijn van de HSM met normaalspoor (spoorwijdte 1435 mm) van Den Helder naar Alkmaar geopend. De versmalling van de spoorweg van Amsterdam naar Rotterdam kwam in 1866 gereed, maar toen was De Arend al gesloopt.

De locomotieven waren in Engeland bij Longridge & Co gebouwd, omdat de werkplaats van Stephenson was volgeboekt. De eerste machinisten kwamen mee uit Engeland.

'DE AREND' werd in 1857 buiten dienst gesteld. Omdat de HIJSM eigenlijk nog geen locomotieven kon missen en de spoorversmalling in zicht was, werd 'DE AREND' bij sloopbedrijf Nijkerk geruild tegen de 'VESUVIUS'. Deze machine was afkomstig van de Nederlandsche Rhijn-Spoorwegmaatschappij. 'DE AREND' werd toen gesloopt.

In het kader van het festiviteiten van het 100-jarige bestaan van de Spoorwegen in Nederland werden in 1938 door de Centrale Werkplaats te Zwolle aan de hand van orginele tekeningen replica's van 'DE AREND' en van drie orginele rijtuigjes nagebouwd.
De nagebouwde locomotief weegt 7 ton zwaarder dan de oorspronkelijke, hetgeen gedeeltelijk veroorzaakt wordt door de dikkere ketelpaten en de zwaardere uitvoering van sommige onderdelen. Zo werd bijvoorbeeld de zich onder de koperen dombekleding bevindende dom en het domvoetsuk vervaardigd van de aanwezige dom van een 1B-locomotief serie NS 1300, waarvan de afmeitingen vrijwel met die van 'DE AREND' overeenkwamen.
Om de bediening van deze rijvaardige replica zo eenvoudig mogelijk te maken, werden een injecteur en een manometer gemonteerd, instrumenten die de originele locomotief moest ontberen.

'DE AREND' en drie eveneens nagebouwde rijtuigjes kwamen in 1939 gereed. De trein werd aan Prinses Beatrix geschonken.
Bij het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam werd een breedsporig ovaal neergelegd, waarop de trein gedurende de viering van het jubileumfeest van 8 september tot 8 oktober zijn rondjes reed. In die periode werden 160.000 passagiers vervoerd. De tweede 'DE AREND' legde toen 3.000 km af.

In 1947 werd het 100-jarig bestaan van de Technische Hogeschool (nu TU) in Delft gevierd. Hierbij reed 'DE AREND' met zijn trein over de trambaan, die daartoe tijdelijk was voorzien van een derde rail.

In 2009 werden bij de ZLSM in Simpelveld de vlambuizen vernieuwd, waarna in Utrecht de ketel werd gekeurd en in orde bevonden. Daarna werd de uitgeklede loc weer opgebouwd.
De locomotief maakt nu met twee rijtuigen deel uit van Wereld 1 in het in 2004 geheel vernieuwde Spoorwegmuseum. 
In principe wordt 'DE AREND' in het derde weekend van elke maand opgestookt om heen en weer te rijden op het terrein van het Spoorwegmuseum. In 2008 is daartoe een breedspoortraject van ca 200 m lengte aangelegd. Maar omdat de locomotief aan het personeel weinig bescherming biedt, rijdt ze niet bij regen of vorst.

Hoewel 'DE AREND' een replica is, wordt de locomotief beschouwd als een van de topstukken van het Spoorwegmuseum.

HIJSM = Hollandsche IJzeren Spoorweg-Maatschappij
NS = NV Nederlandsche Spoorwegen (1938)
(corr. en aanv. BS 11/5'13)

Literatuur o.a.: 
- Onze Nederlandse Stoomlocomotieven - H. Waldorp - uitg: De Alk bv 1981
- De Nederlandse Stoomlocomotieven - R.C. Statius Muller e.a. - uitg: De Alk bv 2005